چرا امنیت غذایی مهمتر از هر زمان دیگری است؟
- شناسه خبر: 2179
- تاریخ و زمان ارسال: 11 آذر 1404 ساعت 19:44
در جهان امروز، امنیت غذایی نه یک دغذغه تخصصی برای کارشناسان کشاورزی بلکه مفهومی بنیادین در ساختار قدرت ملی و امنیت عمومی کشورهاست. سخنان اخیر وزیر جهاد کشاورزی که تأکید کرد «غذا مهمترین سلاح عصر ماست»، یادآور این حقیقت است که معادلات قدرت در جهان جدید تنها با تانک و موشک تعیین نمیشود؛ بلکه با گندم، آب، خاک، بذر، دسترسی به منابع و توانایی تأمین غذای پایدار برای مردم شکل میگیرد. رویدادهایی همچون جنگ اوکراین و فاجعه انسانی غزه، نمونههایی عینی از جایگاه حیاتی غذا در معادلات سیاسیاند: از قطع زنجیره صادرات غلات تا گروگان گرفتن جان کودکان با گرسنگی. این تحولات به ما یادآور میشود که امنیت غذایی چیزی فراتر از یک بحث تخصصی در وزارت جهاد کشاورزی است؛ امنیت غذایی پایه پایداری اجتماعی، سیاسی و حتی زیستپذیری کشور است.
ایران کشوری با اقلیم خشک و نیمهخشک است، منابع محدود آب دارد و سالهاست تحت فشار تغییرات اقلیمی قرار گرفته. این شرایط باعث شده تولید غذا بیش از هر زمان دیگری به یک مسئله ملی تبدیل شود. جهان به سمت آیندهای میرود که در آن جنگها نه بر سر نفت، بلکه بر سر آب و غذا خواهد بود. بنابراین سخن وزیر کشاورزی زمانی اهمیت پیدا میکند که درک کنیم امنیت غذایی بدون مدیریت هوشمند آب، اصلاح الگوی تولید، سرمایهگذاری در بذرهای مقاوم، و توسعه فناوریهای نوین کشاورزی دستیافتنی نیست. اگر غذا «مهمترین سلاح» امروز باشد، مدیریت منابع آب مهمترین سپر دفاعی کشور در میدان نبرد آینده است.
در کنار این چالشهای اقلیمی، مسئله یارانهها نیز وجه مهمی از امنیت غذایی است. امروز بخش کشاورزی بزرگترین عدد یارانهای کشور را مدیریت میکند؛ یارانهای که به جای پرداخت در انتهای زنجیره مصرف، در حلقههای ابتدایی تولید توزیع میشود. این الگوی پرداخت، سختترین و پرریسکترین نوع تخصیص یارانه است؛ زیرا کوچکترین انحراف در آن میتواند کل زنجیره تولید غذا را دچار اختلال کند. اگر یارانه بهدرستی تخصیص پیدا نکند، نهتنها تولید کننده آسیب میبیند، بلکه قیمت نهایی برای مصرفکننده نیز افزایش مییابد. شفافیت، نظارت دقیق و استفاده از فناوریهای هوشمند در توزیع یارانهها، شرط اساسی سلامت این سازوکار عظیم است. وزیر بهدرستی هشدار میدهد که هر خطا در این حوزه، خسارتی «بزرگ» به همراه خواهد داشت؛ چرا که این یارانهها تنها یک ابزار حمایتی اقتصادی نیستند، بلکه ستون فقرات امنیت غذایی کشورند.
با وجود اهمیت این موضوعات، آنطور که وزیر نیز اشاره میکند، توجه رسانهای به مسائل بنیادی کشاورزی از بحران آب تا دستاوردهای فنی در حوزه بذر، بهزراعی و حفظ نباتات ــ هنوز در حد مطلوب نیست. این کمبود پوشش رسانهای باعث شده بخش بزرگی از جامعه اهمیت واقعیتهای پشتصحنه امنیت غذایی را درک نکند. مخاطب امروز بیشتر درگیر نتایج نهایی است: قیمت برنج، گندم، روغن یا میوه. اما کمتر به این فکر میکند که پشت هر دانه گندم، چه زنجیره پیچیده و پرریسکی پنهان است. رسانهها باید نقش خود را در آگاهیبخشی عمومی جدیتر بگیرند. آگاهی مردم از چالشهای این حوزه، خود بخشی از امنیت غذایی است؛ زیرا امنیت غذایی علاوه بر سیاستگذاری و ابزارهای مدیریتی، نیازمند همراهی اجتماعی و مطالبهگری آگاهانه است.
موضوع دیگری که در سخنان وزیر اهمیت دارد، جایگاه سازمانهای نظارتی مانند «حراست» در حفاظت از امنیت غذایی است. شاید در نگاه اول، پیوند میان حراست و امنیت غذایی دور از ذهن به نظر برسد، اما واقعیت این است که سلامت نظام توزیع یارانهها، جلوگیری از فساد، حفاظت از دادههای حساس و پیشگیری از نفوذهای احتمالی، همگی نقشی مستقیم و تعیینکننده در امنیت غذایی دارند. هرگونه اختلال در این سازوکارها میتواند زنجیره تأمین غذا را دچار بحران کند. همانطور که صنایع دفاعی برای حفظ امنیت کشور نیازمند سامانههای حفاظتی و نظارتیاند، امنیت غذایی نیز به نوبه خود نیازمند چنین بازویی است. اهمیت این مسئله در کشوری که بخش قابل توجهی از بودجه خود را در قالب یارانه به بخش کشاورزی تزریق میکند، دوچندان میشود.
از سوی دیگر، ایران در برابر تهدیدهای اقلیمی آینده بسیار آسیبپذیر خواهد بود، اگر امروز درباره آینده آب تصمیمگیری نکند. بحث آب تنها یک مسئله فنی نیست؛ مسئلهای اجتماعی، امنیتی و اقتصادی است. کمبود آب مستقیماً تولید غذا را تهدید میکند و این تهدید میتواند به بحرانهای اجتماعی بیانجامد. امروز بسیاری از دانشمندان علوم محیطی تأکید میکنند که خشکسالیهای آینده نه محدود به تغییرات اقلیمی که ناشی از مدیریت نامناسب، فرسودگی زیرساختها و استفاده نادرست از منابع خواهد بود. باید پذیرفت که امنیت غذایی بدون بازنگری در الگوی کشت، مدیریت هوشمند منابع آبی، سرمایهگذاری در فناوریهای آبیاری و آموزش کشاورزان ممکن نیست. آینده کشاورزی ایران، آینده امنیت ایران است.
فراموش نکنیم که غذا در دنیای امروز تنها یک محصول نیست؛ یک ابزار قدرت است. کشورهایی که توان تولید پایدار غذا دارند، در مذاکرات بینالمللی دست بالا را دارند و میتوانند با تکیه بر استقلال غذایی خود، از فشارهای خارجی عبور کنند. وابستگی غذایی، وابستگی سیاسی است. کشورهایی که امنیت غذایی ندارند، مجبور به پذیرش امتیازهای سیاسی و اقتصادیاند. بنابراین تمرکز بر امنیت غذایی، در واقع تمرکز بر استقلال و اقتدار ملی است.
